Stel je voor: je wandelt door de Kennemerduinen. De zon verwarmt je huid, een zacht briesje speelt door de helmgrassen en je hoort het ruisen van de zee in de verte. Dit prachtige duingebied, zo dicht bij de Randstad, is een oase van rust en natuur. Maar tussen het zand, de mossen en de struiken leeft een bijzonder dier. Een dier dat vaak onopgemerkt blijft, maar absoluut de moeite waard is om meer over te weten. We hebben het over de hazelworm, een geheimzinnige bewoner van dit unieke landschap.
Ontmoet de hazelworm: geen slang, maar een hagedis
Als je een hazelworm ziet, denk je misschien meteen aan een slang. Hij is langwerpig, glanzend en heeft geen poten. Toch is de hazelworm (wetenschappelijke naam: Anguis fragilis) geen slang, maar een pootloze hagedis. Een fascinerend voorbeeld van hoe de natuur soms verrassende vormen aanneemt. Hoe herken je nu het verschil?
- Ogen met oogleden: In tegenstelling tot slangen, die geen oogleden hebben en niet kunnen knipperen, heeft de hazelworm kleine oogjes mét oogleden. Hij kan dus knipperen!
- Gladde schubben: Zijn lichaam is bedekt met gladde, glanzende schubben, meestal bronskleurig, grijs of bruinachtig. Soms hebben mannetjes blauwe vlekjes en vrouwtjes vaak een donkere streep over hun rug en flanken.
- Uitwendige gehooropeningen: Hoewel moeilijk te zien, heeft de hazelworm kleine gaatjes aan de zijkant van zijn kop waar zijn oren zitten. Slangen hebben dit niet.
- Staartpunt: Een hazelworm kan, net als veel andere hagedissen, zijn staart afwerpen bij gevaar. Deze groeit later weer aan, maar vaak wat stomper en donkerder. Een slang kan dit niet.
Deze bijzondere hagedis wordt meestal niet langer dan 40-45 centimeter. Ze bewegen zich wat stijver voort dan de meeste slangen. Het is een dier dat rust uitstraalt, een verborgen juweeltje in de Nederlandse natuur.
Een verborgen leven in de duinen
De hazelworm leidt een teruggetrokken bestaan. Je zult hem niet snel midden op een druk pad zien zonnen. Hij houdt van beschutting en vochtige plekjes. Denk aan:
- Randjes van loofbossen
- Dichte struiken en heidevelden
- Ruige graslanden
- Composthopen of plekken met veel bladafval
- Onder dood hout, stenen of andere objecten
De Kennemerduinen bieden precies dit soort plekken. De afwisseling van open duinvalleien, dichte struwelen van duindoorn en meidoorn, en stukjes bos maken het een ideaal leefgebied voor de hazelworm. Hij vindt er voldoende schuilplaatsen en voedsel.
Wat staat er op het menu van de hazelworm?
De hazelworm is een echte fijnproever als het om langzame prooien gaat. Hij jaagt niet actief achter snelle insecten aan. Zijn dieet bestaat voornamelijk uit:
Overnachten in de buurt
- Naaktslakken
- Huisjesslakken (vooral jonge exemplaren met een zacht huisje)
- Regenwormen
- Insectenlarven
- Spinnen
Met zijn kleine, scherpe tandjes grijpt hij zijn glibberige prooien vast. Hij helpt dus mee om het aantal slakken in de duinen binnen de perken te houden. Een nuttige rol in het ecosysteem!
Zonnen en schuilen: de dag van een hazelworm
Hazelwormen zijn koudbloedig. Dat betekent dat ze de warmte van de omgeving nodig hebben om actief te worden. Op zonnige dagen, vooral in het voorjaar en de herfst, komen ze tevoorschijn om op te warmen. Vaak zoeken ze een plekje waar ze snel kunnen wegkruipen als er gevaar dreigt. Denk aan de rand van een struik, onder overhangende grassen of naast een boomstronk.
Ze liggen zelden helemaal open en bloot. Meestal steekt alleen een deel van hun lichaam uit de beschutting, of liggen ze onder iets wat warmte vasthoudt, zoals een platte steen of een stuk dood hout. Op het heetst van de dag, of bij slecht weer, trekken ze zich terug in hun schuilplaatsen. Dit kunnen holletjes in de grond zijn, dichte vegetatie of ruimtes onder objecten.
De winter brengen ze door in een winterslaap, goed verstopt op een vorstvrije plek, bijvoorbeeld diep onder de grond of in een oude konijnenburcht.
Voortplanting: levende jongen!
Een ander bijzonder kenmerk van de hazelworm is de manier waarop hij zich voortplant. De meeste reptielen leggen eieren, maar de hazelworm is eierlevendbarend. Dat klinkt ingewikkeld, maar het betekent dat de eieren zich volledig ontwikkelen ín het lichaam van het vrouwtje. Ze ‘broedt’ de eieren dus als het ware binnenin uit.
In de late zomer of vroege herfst worden de jongen geboren. Ze komen ter wereld in een dun vliesje, waar ze vrijwel direct uitbreken. Een worp bestaat meestal uit 5 tot 15 kleine hazelwormpjes, die slechts 7 tot 10 centimeter lang zijn. Ze lijken al direct op hun ouders, maar zijn vaak goud- of zilverkleurig met een donkere rugstreep en buik. Ze moeten meteen voor zichzelf zorgen.
Hazelworm zien in de Kennemerduinen: tips voor de natuurliefhebber
De kans om een hazelworm te spotten in Nationaal Park Zuid-Kennemerland is het grootst op de juiste momenten en plekken. Wil je jouw kans vergroten? Hier zijn wat tips:
- Beste tijd: De vroege ochtend op een zonnige dag na een koele nacht, of de late namiddag. Dan komen ze vaak tevoorschijn om op te warmen. Het voorjaar (april-mei) en het najaar (september-oktober) zijn over het algemeen de beste periodes.
- Beste plekken: Zoek op rustige plekken aan de randen van paden, bij open plekken in het bos, langs de randen van struiken of in de buurt van dood hout. Zonnige hellingen met dichte vegetatie in de buurt zijn favoriet.
- Kijk goed: Hazelwormen vallen vaak niet op. Let op een glinstering in de zon, een afwijkende vorm tussen de bladeren of een langzaam bewegend ’takje’.
- Wees stil en geduldig: Loop rustig en kijk goed om je heen. Hazelwormen zijn gevoelig voor trillingen en zullen snel wegkruipen als je te luidruchtig bent.
- Respecteer de natuur: De hazelworm is een beschermde diersoort in Nederland. Dit betekent dat je hem niet mag vangen, verstoren of doden. Geniet van een waarneming op afstand. Keer geen stenen of hout om; je verstoort hiermee hun leefomgeving en die van vele andere dieren.
Het zien van een hazelworm is een kwestie van geluk en oplettendheid. Maar juist dat maakt een ontmoeting extra speciaal. Het is een teken dat je je bevindt in een gezond en divers natuurgebied.
Waarom is de hazelworm belangrijk voor de Kennemerduinen?
Elk dier, hoe klein of onopvallend ook, speelt een rol in het complexe web van het leven. De hazelworm is daarop geen uitzondering.
- Prooi en predator: Hij eet slakken en insecten en wordt zelf gegeten door vogels (zoals buizerds en kraaien), egels, vossen en soms zelfs adders (die ook in de Kennemerduinen voorkomen). Hij is dus een schakel in de voedselketen.
- Indicatorsoort: De aanwezigheid van hazelwormen zegt iets over de kwaliteit van het leefgebied. Ze hebben een afwisselend landschap nodig met voldoende schuilplaatsen, zonplekken en voedsel. Waar hazelwormen leven, is de natuur vaak nog relatief ongestoord en divers.
- Beschermde status: Zijn beschermde status benadrukt dat we zuinig moeten zijn op deze bijzondere hagedis en zijn leefomgeving. Verstoring, versnippering van het landschap en het verdwijnen van geschikte biotopen vormen een bedreiging.
Door de Kennemerduinen te beschermen, helpen we ook de hazelworm en vele andere planten en dieren die hier hun thuis hebben.
Jouw bezoek aan de Kennemerduinen
Wanneer je de volgende keer door de Kennemerduinen struint, kijk dan eens met andere ogen naar de randen van de paden, de zonnige hellingen en de beschutte plekken onder struiken. Misschien vang je een glimp op van die glanzende, pootloze hagedis. Een stille bewoner die het verhaal vertelt van de rijke natuur in dit prachtige duingebied. Geniet van de rust, de ruimte en de verrassingen die de natuur voor je in petto heeft. En wie weet, misschien kruist jouw pad wel dat van de fascinerende hazelworm.
Veelgestelde vragen over de hazelworm in de Kennemerduinen
VIDEO: Hazelworm in de Kennemerduinen
Aanbevolen leesvoer
Begrijp Hazelworm Kennemerduinen beter door deze verzameling van artikelen.
Is een hazelworm een slang?
Nee, ondanks zijn uiterlijk is de hazelworm een hagedis zonder poten. Je herkent hem aan zijn oogleden (die slangen niet hebben) en zijn gladdere, glanzende schubben.
Is de hazelworm gevaarlijk of giftig?
Nee, de hazelworm is volkomen ongevaarlijk. Hij is niet giftig en zal niet bijten. Bij gevaar vlucht hij liever of werpt hij zijn staart af.
Mag je een hazelworm oppakken?
Nee, de hazelworm is een beschermde diersoort in Nederland. Je mag hem niet vangen, oppakken of verstoren. Bewonder hem op afstand en laat hem met rust in zijn natuurlijke omgeving.
Wanneer heb je de meeste kans om een hazelworm te zien?
De grootste kans heb je op zonnige ochtenden of late namiddagen in het voorjaar (april-mei) en najaar (september-oktober), vooral na een koele nacht. Ze warmen dan op aan de randen van paden, bij struiken of op andere beschutte, zonnige plekjes.
Waar precies in de Kennemerduinen leeft de hazelworm?
Hazelwormen leven verspreid door het gebied, overal waar geschikte leefomstandigheden zijn. Denk aan bosranden, ruige graslanden, heidevelden en duinstruwelen met voldoende schuilmogelijkheden (dichte vegetatie, dood hout, bladafval) en zonnige plekken in de buurt.
